ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ – ΒΟΛΟΣ 2019
Διαχείριση Ενάλιων Αρχαιολογικών Χώρων. Μια Δύσκολη Υπόθεση στην Προσπάθεια Ανάδειξης της Ενάλιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Υπεύθυνοι Συνεδρίας:
- Δημήτρης Κουρκουμέλης
- Αρχαιολόγος στην Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων
- Δέσποινα Κουτσούμπα
- Αρχαιολόγος στην Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων
- Αλέξανδρος Τούρτας
- Αρχαιολόγος και Μεταδιδακτορικός ερευνητής παν/μίου Αιγαίου
Η ενάλια πολιτιστική κληρονομιά αποτελεί ένα από τα δυναμικότερα πεδία αρχαιολογικής έρευνας τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, η επικοινωνία αυτού του ενδιαφέροντος πολιτιστικού κεφαλαίου με την κοινωνία παραμένει σε μεγάλο βαθμό σήμερα στην Ελλάδα αποσπασματική και σχεδόν μονόδρομη.
Τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες για να προκύψουν νέες ευκαιρίες στη δημιουργία αλληλεπίδρασης μεταξύ του κοινού και της υποβρύχιας πολιτιστικής κληρονομιάς, είτε μέσα από τη διαχείριση των ενάλιων αρχαιολογικών χώρων, είτε μέσα από τη δημιουργία εκθέσεων, που αφορούν το ενάλιο αρχαιολογικό αρχείο. Κι ενώ στη δεύτερη περίπτωση τα μουσειολογικά και μουσειογραφικά προβλήματα είναι λίγο έως πολύ διαχειρίσιμα μέσα στο πλαίσιο της ευρύτερης μουσειακής πρακτικής, η διαχείριση των ενάλιων αρχαιολογικών δεν είναι εύκολο να ακολουθήσει τη μεθοδολογία που έχει αναπτυχθεί για τους χερσαίους χώρους μέχρι σήμερα.
Τα διάφορα προβλήματα που γεννά το υδάτινο περιβάλλον αγγίζουν όχι μόνο θεωρητικά θέματα, αλλά κυρίως πρακτικές δυσκολίες, οι οποίες προκαλούν περίπλοκες καταστάσεις κι επηρεάζουν τη διαδικασία λήψης στρατηγικών αποφάσεων. Εγείρονται λοιπόν, ερωτήματα νομικής, διοικητικής και διαχειριστικής φύσης, τα οποία έρχονται να προστεθούν στις υπάρχουσες επιστημολογικές και κοινωνικές αναζητήσεις.
Με ποιο τρόπο μπορούν να γίνουν προσβάσιμοι οι ενάλιοι αρχαιολογικοί χώροι; Ποιες πρέπει να είναι οι δυνατότητες και ποιοι οι περιορισμοί; Ποιο είναι το απαραίτητο πλαίσιο υποστήριξης; Από ποιο σημείο κι έπειτα η αξιοποίηση γίνεται εις βάρος της προστασίας; Ποια είναι τα προβλήματα, που έχουν παρουσιαστεί μέχρι σήμερα στην προσπάθεια σχεδιασμού και οργάνωσης επισκέψεων σε ενάλιες θέσεις;
Όλα τα παραπάνω ερωτήματα και αρκετά ακόμα προτείνουμε να αποτελέσουν θέμα μιας στρογγυλής τράπεζας στη διάρκεια των Αρχαιολογικών Διαλόγων 2019.
ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ
Παρή Καλαμαρα (Προϊσταμένη Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων)
Πλεύση με ή χωρίς οδηγό; Δεδομένα και αναζητήσεις προς ένα στρατηγικό σχεδιασμό
Θεοτόκης Θεοδούλου (Δρ. Αρχαιολόγος, Καταδυόμενος. Προϊστάμενος Γραφείου Κρήτης ΕΕΑ)
Επισκέψιμοι Ενάλιοι Αρχαιολογικοί Χώροι. Θεωρία – Πράξη – Πρόταση
Η μαζικοποίηση της πρόσβασης στον βυθό που εγκαινίασε η τελειοποίηση της συσκευής αυτόνομης κατάδυσης από τους Cousteau και Gagnan το 1943 έφερε στην επιφάνεια την ανάγκη αρχικά για τον εντοπισμό και την έρευνα και στην συνέχεια για την δυνατότητα επίσκεψης σε ποντισμένες αρχαιότητες. Η ανάγκη αυτή εντάσσεται σε μια συζήτηση που βρίσκεται σε εξέλιξη τις τρεις τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα. Από τις πρώτες προτάσεις της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων για τη δημιουργία επισκέψιμου ενάλιου αρχαιολογικού χώρου στην περιοχή της Πύλου τη δεκαετία του 1990 βρισκόμαστε πια λίγο πριν την έναρξη λειτουργίας κάποιων τέτοιων χώρων, όπως αυτού στο κλασικό Ναυάγιο της Αλοννήσου και κάποιων ακόμα ναυαγίων στον Παγασητικό Κόλπο.
Είμαστε όμως έτοιμοι; Κατ’ αρχάς συμφωνούμε ότι υπάρχει πράγματι αυτή η ανάγκη; Και αν ναι, υπάρχει τρόπος και τα αρχαία να προστατευτούν και να αναδειχθούν και η κοινωνία, οικονομία να επωφεληθεί; Έχουν γίνει όντως τα βήματα που απαιτούνται από τη θεωρία στην πράξη; Υπάρχει το θεσμικό πλαίσιο; Είναι λειτουργικό, γενικό για να μπορεί να εξειδικεύεται και ειδικό που να εντάσσεται σε ένα γενικό πλαίσιο; Ποιες οι αντιστοιχίες και οι αναντιστοιχίες με τους επισκέψιμους χερσαίους χώρους και τα μουσεία; Ποιες ιδιαιτερότητες είναι αυτές που απαιτούν, αν απαιτούν διαφορετική προσέγγιση και ποια είναι εκείνα τα στοιχεία που μπορούν ή και πρέπει να μεταφερθούν με ανάλογο τρόπο από τους χερσαίους στους ενάλιους χώρους; Είναι όλοι οι ενάλιοι χώροι κατάλληλοι για επίσκεψη; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει ένας ενάλιος χώρος για να είναι κατάλληλος να γίνει επισκέψιμος; Και είναι όλοι οι ενάλιοι χώροι ομοειδείς για να μπορούν να ενταχθούν κάτω από το ίδιο πλαίσιο λειτουργίας τους ως επισκέψιμων; Η κοινωνία τοπική των περιοχών λειτουργίας και ευρύτερη είναι ενημερωμένη επαρκώς για την σημασία, τα προνόμια και τις υποχρεώσεις που καλείτε να διαχειριστεί;
Αυτά και πολλά ακόμα ερωτήματα τίθενται και επανατίθενται και αντιμετωπίζονται από τις διαφορετικές οπτικές γωνίες των εμπλεκομένων σε μια τέτοια διαδικασία, των αρχαιολόγων, των νομοθετών, των επιχειρηματιών, των επισκεπτών, των κατοίκων των περιοχών που τέτοιοι χώροι αναμένεται να λειτουργήσουν, κοκ.
Θα συμφωνήσουμε εκ προοιμίου ότι η ανάγκη υπάρχει και ότι είναι θετικό για όλους και για την ίδια την υποβρύχια πολιτιστική κληρονομιά να λειτουργήσουν τέτοιοι χώροι, αλλά για να έχει επιτυχία το εγχείρημα πρέπει να προχωρήσει σταδιακά και με προσεκτικά βήματα, παρά τα χρόνια συζητήσεων που επιβάλλουν την υλοποίηση εδώ και τώρα.
Σε αυτό το πλαίσιο και με δεδομένες μια σειρά κατάλληλες ιδιαιτερότητες της Κρήτης προτείνεται προς ένταξη στην συζήτηση η λειτουργία ενός ανάλογου χώρου στην Κρήτη.
Δημήτρης Κουρκουμέλης (Αρχαιολόγος Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων))
Το διεθνές πλαίσιο διαχείρισης της ενάλιας πολιτιστικής κληρονομιάς και η σύμβαση της UNESCO (2001)
Κάθε προσπάθεια διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς πρέπει να είναι προσαρμοσμένη στα ιδιαίτερα δεδομένα του τόπου και του χρόνου. Ωστόσο, η διεθνής πρακτική λειτουργεί ως ένας πολύ σημαντικός οδηγός, τόσο σε επίπεδο σχεδιασμού, όσο και αξιολόγησης των εκάστοτε επιλογών. Ιδιαίτερα, τα συλλογικά κείμενα, όπως αυτό της UNESCO για την «Προστασία της Υποβρύχιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς» του 2001, αποτελούν τη βάση για μια ολοκληρωμένη και ουσιαστική συζήτηση σχετικά με τη διαμόρφωση του εθνικού μας αρχαιολογικού, νομικού, διοικητικού, αλλά και επιστημονικού πλαισίου.
Αλέξανδρος Τούρτας (Αρχαιολόγος, μεταδιδακτορικός ερευνητής παν/μίου Αιγαίου))
4 Διάλογοι για την αρχαιολογία του υδάτινου τοπίου
Είναι πολύ σημαντική η προσπάθεια που γίνεται τα τελευταία χρόνια με σκοπό οι ενάλιοι αρχαιολογικοί χώροι να γίνουν επισκέψιμοι. Ωστόσο, είναι αυτό αρκετό για να προκύψει μια ουσιαστική και πολύπλευρη σχέση της κοινωνίας με την ενάλια πολιτιστική κληρονομιά; Μήπως χρειάζεται να αναλογιστεί κανείς το ζήτημα συνολικότερα και να αρχίσει μια γενικότερη συζήτηση για το περιεχόμενο και τη φύση της ενάλιας αρχαιολογίας, έτσι ώστε να προκύψουν νέες προσεγγίσεις και να διευρυνθεί το πλαίσιο διαχείρισης της; Ο προσδιορισμός του περιεχομένου της ενάλιας πολιτιστικής κληρονομιάς και των τρόπων με τους οποίους αυτή προσεγγίζεται από τους διάφορους εμπλεκομένους είναι θεμελιώδους σημασίας για την εξέλιξη των σχεδίων διαχείρισής της. Οι προσηλωμένες και μονοδιάστατες οπτικές γωνίες και τα στερεότυπα, η ακινησία των θεωρητικών προβληματισμών και ο περιορισμός που προκύπτει από παγιωμένες αντιλήψεις στερεί από την προσπάθεια επικοινωνίας της ενάλιας πολιτιστικής κληρονομιάς βασικά στοιχεία και κυρίως αποτυπώνει μια αδυναμία εξέλιξης, η οποία αποδυναμώνει τις προσπάθειες ανάδειξής της. Ίσως κινώντας μία συζήτηση σχετικά με βασικά θέματα θεωρίας ενάλιας αρχαιολογίας μας δώσει την ώθηση να επαναδιαπραγματευθούμε όλα τα παραπάνω και με αυτό τον τρόπο αφενός να ανοίξουν νέες προοπτικές και αφετέρου να υποστηριχθούν πληρέστερα οι εξελισσόμενες προσπάθειες. Να διαμορφωθεί με άλλα λόγια ένα πλατύ και ευέλικτο γνωσιακό τοπίο, που να υποστηρίζει και όχι να περιορίζει τις όποιες προσεγγίσεις.
Κατερίνα Σπυροπούλου (Αρχαιολόγος))
Διαχείριση και ανάδειξη των προϊστορικών ενάλιων και παράκτιων αρχαιοτήτων Αργολίδας
Η παρούσα ανακοίνωση αποτελεί μια πρόταση προστασίας, διαχείρισης και ανάδειξης των λιγότερα γνωστών στο ευρύ κοινό παράκτιων και ενάλιων προϊστορικών αρχαιοτήτων και σπηλαίων στις περιοχές της Ερμιονίδας και του Ναυπλίου (Λέρνα, Ασίνη, Λαμπαγιαννά, Φράχθι και ναυάγια Ιρίων και Δοκού). Η επιλογή του θέματος βασίζεται στο γεγονός ότι οι προτεινόμενοι προς ανάδειξη αρχαιολογικοί χώροι συνιστούν θέσεις κλειδιά για την απαρχή της κατοίκησης τόσο στο νομό Αργολίδας όσο και σε ολόκληρη την Ελλάδα, ωστόσο, βρίσκονται στη σκιά των Μυκηνών.
Στόχος είναι η αύξηση της τουριστικής επισκεψιμότητας στις εν λόγω αρχαιολογικές θέσεις, η επαγρύπνηση των κατοίκων με την ενεργή συμμετοχή τους στο πρόγραμμα, αλλά κυρίως η σύνδεση των ανωτέρω προϊστορικών θέσεων μέσω της οργάνωσης και διαχείρισης ενιαίων θεματικών επισκέψεων στους προϊστορικούς οικισμούς και ναυάγια της Αργολίδας. Κατ’αυτό τον τρόπο το ευρύ κοινό θα κατανοήσει τη συμβολή του νομού Αργολίδας στην εξέλιξη του ανθρώπινου είδους, της κοινωνίας και της οικονομίας στη χώρα μας.
Τίτλοι συνεδριών
- Αρχαιολογικοί Παράδεισοι: Zήσε τον αρχαιολογικό σου μύθο στην Ελλάδα!
- Πολιτικές και αισθητικές χαρτογραφήσεις της Μεσογείου στη σύγχρονη συνθήκη.
- Αιγιάλειος. Παράκτιες Αλιευτικές, Αλατοπηγικές και Μεταποιητικές Βιοτεχνικές Δραστηριότητες από την Αρχαιότητα μέχρι Σήμερα.
- Ανασυνθέτοντας τα νησιωτικά «τοπία δράσης» στο Αιγαίο. Η Εποχή του Λίθου.
- Διαχείριση Ενάλιων Αρχαιολογικών Χώρων. Μια Δύσκολη Υπόθεση στην Προσπάθεια Ανάδειξης της Ενάλιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
- «Αναζητώντας την Χαμένη Ατλαντίδα». Η Εικόνα του Κοινού για τις Ενάλιες Αρχαιότητες.
- Η Θάλασσα ως «Θανατοπεδίο».
- Αρχαιολογία των Μέσων.
- Οι Μικρασιάτες Πρόσφυγες και η Θάλασσα.
- Ναυτικός Αθλητισμός - Ναυτικές Αθλητικές Εγκαταστάσεις. Από τα Προφανή των Αρχείων στα Αφανή της Μνήμης.
- Τοπικά Ενθύμια: Παρελθόν, Παρόν και Μέλλον.
- Πνοές ανέμων κινούν καράβια (επίσκεψη-συζήτηση στην έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Βόλου).