ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ – ΒΟΛΟΣ 2019
Ανασυνθέτοντας τα νησιωτικά «τοπία δράσης» στο Αιγαίο.
Η Εποχή του Λίθου.
Υπεύθυνη Συνεδρίας:
- Εβίτα Καλογηροπούλου
- Μεταδιδακτορική ερευνήτρια παν/μίου Κρήτης
Από την προσέγγισή τους ως ‘εργαστήρια’ που αναδεικνύουν ατυπικές φυσικές και κοινωνικές συνθήκες, σε σύγκριση με τα ηπειρωτικά περιβάλλοντα και πολιτισμούς, μέχρι την προβολή συνθηκών απομόνωσης και αποκλεισμού ως κυρίαρχο αναλυτικό εργαλείο από τον Cyprian Broodbank, τα νησιά και η αρχαιολογία τους έχει εξελιχθεί και παραμένει ένα δυναμικό πεδίο της αρχαιολογικής έρευνας. Τα ‘τοπία δράσης’, το θεωρητικό πλαίσιο που πρότεινε ο John Robb το 2013 για την παρουσίαση ενός νέου μοντέλου Νεολιθικοποίησης της Ευρώπης, επιλέγεται εδώ ως εννοιολογικό εργαλείο που ξεπερνά θεωρίες διαχωρισμού και απομόνωσης και αναζητά μια νέα προσέγγιση στην αρχαιολογία νησιωτικών περιβαλλόντων στο Αιγαίο.
Στόχος της προτεινόμενης συνεδρίας είναι να διατυπώσει έναν κριτικό αναστοχαστικό προβληματισμό για τις κατευθύνσεις, τις προκλήσεις, τις προϋποθέσεις, τις δυναμικές και τις δυνατότητες της αρχαιολογίας νησιωτικών περιβαλλόντων στο Αιγαίο, μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των θεωρητικών επιλογών και μεθοδολογικών στρατηγικών της προϊστορικής έρευνας στον ελληνικό χώρο. Ποια είναι η σύγχρονη ερευνητική κατάσταση της αρχαιολογίας νησιωτικών περιβαλλόντων στο Αιγαίου; Μπορεί να διακριθεί στις μέρες μας μια κυρίαρχη θεωρητική προσέγγιση; Συμβαδίζει η αρχαιολογία νησιωτικών περιβαλλόντων με την πρόοδο και τις επιστημολογικές εξελίξεις που συντελούνται στο ηπειρωτικό τμήμα της χώρας; Είναι θεμιτή και παραγωγική η διαφοροποίηση ανάμεσα στα ηπειρωτικά και στα νησιωτικά σύνολο σε επίπεδο αναλυτικών εργαλείων και ερμηνευτικών προσεγγίσεων; Τι προοπτικές διαμορφώνονται για το μέλλον της αρχαιολογίας νησιωτικών περιβαλλόντων; Η συζήτηση θα επικεντρωθεί στην Εποχή του Λίθου (Νεολιθική, Μεσολιθική και Παλαιολιθική περίοδος), που αναδεικνύεται από την πρόσφατη αρχαιολογική δραστηριότητα της τελευταίας δεκαετίας ως ιδιαίτερα δυναμικό πεδίο, κατάλληλο να ανοίξει μεγάλο εύρος προοπτικών για τη μελέτη νησιωτικών περιβαλλόντων και πέρα από το Αιγαίο.
Καλούνται ανακοινώσεις που θέτουν θεωρητικά και πρακτικά αναστοχαστικά ερωτήματα για την αρχαιολογία νησιωτικών περιβαλλόντων στο Αιγαίο με επίκεντρο την Εποχή του Λίθου, μέσα από την παρουσίαση σύγχρονων μεθοδολογικών εργαλείων και προοπτικών. Επίσης ανακοινώσεις που λαμβάνουν υπόψη τις τρέχουσες θεωρητικές τάσεις και που επιδιώκουν μια κριτική τοποθέτηση σε ζητήματα νησιωτικότητας, απομόνωσης και σύνδεσης.
ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ
Φάνης Μαυρίδης (Δρ. Αρχαιολόγος, Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας, ΥΠΠΟΑ)
Νησιωτική Αρχαιολογία. Το πλαίσιο διαμόρφωσης και τα θεωρητικά πρότυπα
Σκοπός της παρέμβασης είναι η σκιαγράφηση των θεωρητικών προτύπων και των αντιλήψεων που επηρέασαν τη διαμόρφωση του ξεχωριστού (;) τομέα έρευνας που ονομάζεται νησιωτική αρχαιολογία, από την επίδραση της νησιωτικής βιογεωγραφίας έως την ανάλυση δικτύων (network analysis) και την υιοθέτηση όρων όπως κατεύθυνση συνδεσιμότητας (connectivity) και συνύφανση/περιπλοκή (entanglement). Τι μας διδάσκουν τα διαφορετικά θεωρητικά πρότυπα που έχουν εφαρμοστεί στην ανάλυση και ερμηνεία των αρχαιολογικών δεδομένων; Κατέστη τελικά δυνατό να απομονωθούν κάποια αντικειμενικά χαρακτηριστικά από τα οποία αποτελείται αυτό που εννοούμε νησί ή νησιωτικό πολιτισμικό περιβάλλον; Έχουμε πραγματικά νησιωτικούς πολιτισμούς στις πρώιμες φάσεις της Αιγαιακής προϊστορίας με την έννοια που τους έχει προσδιορίσει η έρευνα σε άλλες περιοχές, όπως στον Ειρηνικό.
Χρήστος Μηλιώνης (Υποψήφιος διδάκτορας Κλασικής Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ)
Η Νησιωτικότητα της Ελληνικής Νησιωτικής Αρχαιολογίας
Στο τεύχος 12.2 (Δεκέμβριος 1999) του Journal of Mediterranean Archaeology φιλοξενήθηκε ένας «θερμός» διάλογος μεταξύ διακεκριμένων επιστημόνων της διεθνούς αρχαιολογικής κοινότητας, με αφορμή το άρθρο του P. Rainbird υπό τον τίτλο “Islands out of time: Towards a Critique of Island Archaeology”. Οι απόψεις του Rainbird αλλά και των υπόλοιπων συμμετεχόντων στη συζήτηση (που ενίοτε χαρακτηρίζονται από απόλυτη αντίθεση) αφορούσαν στο αν και κατά πόσον είναι ορθό τα εκάστοτε νησιά να εκλαμβάνονται ως ξεχωριστά συγκείμενα (contexts) από την αρχαιολογική έρευνα, καθώς και το αν η «αρχαιολογία των νησιών» θα πρέπει να λογίζεται ως ένα ξεχωριστό υποπεδίο της επιστήμης.
Η έννοια της νησιωτικότητας που εμπεριέχει όλα τα παραπάνω έχει απασχολήσει την επιστημονική έρευνα και στην Ελλάδα – από τα γραπτά του αείμνηστου Σ. Ασδραχά περί «νησιωτισμού» μέχρι τις πιο πρόσφατες έρευνες της Χρ. Κωνσταντακοπούλου. Είναι επίσης δεδομένο το ότι (διαχρονικά αλλά και ειδικότερα την παρούσα χρονική στιγμή) πολλές από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές έρευνες στον ελλαδικό χώρο πραγματοποιούνται σε νησιωτικές θέσεις∙ διαπιστώνεται ωστόσο ότι οι έρευνες αυτές είναι κυρίως συστηματικές, διενεργούμενες κατά βάση από πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού ή από ξένες αρχαιολογικές σχολές.
Τα δύο βασικά, επομένως, ερωτήματα που τίθενται στην παρούσα πρόταση είναι το αν η νησιωτικότητα επηρεάζει την αρχαιολογική έρευνα αλλά και το αντίστροφο: αν, δηλαδή, η αρχαιολογική σκαπάνη διαμορφώνει νησιωτικότητες. Δεδομένου, μεταξύ άλλων, ότι πολλά από τα νησιά του ελλαδικού χώρου έχουν μετεξελιχθεί από απομονωμένες «εσχατιές» και τόπους εξορίας σε πόλους τουριστικής έλξης, η παρούσα πρόταση ευελπιστεί να ξεκινήσει έναν διάλογο σχετικά με την πραγματική φύση της νησιωτικότητας και της νησιωτικής αρχαιολογίας στην Ελλάδα: αν δηλαδή πρόκειται για μια “insularity” που ισοδυναμεί με αρχαιολογική «απομόνωση», σύμφωνα με τον Broodbank, ή για κάτι πιο σύνθετο που μπορεί παράλληλα να λειτουργήσει ως υπόθεση εργασίας ακόμη και σε διεθνές επίπεδο.
Στέλλα Κατσαρού-Τζεβελέκη (Δρ. Αρχαιολόγος, Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας, ΥΠΠΟΑ)
Η διαμόρφωση της προϊστορίας του Αιγαίου υπό το πρίσμα της κοινωνικής παρουσίας και δράσης των νησιωτικών πληθυσμών
Η Αιγαιακή Εποχή του Λίθου απεικονίζεται στο χάρτη με έντονο γεωγραφικό χαρακτήρα: αφενός μεν με τη φυσική μορφή των διεσπαρμένων και διασπασμένων μονάδων-νησίδων, αφετέρου με επισημάνσεις που ταυτόχρονα δηλώνουν τη διασύνδεση και την επικοινωνία τους. Η ανάγκη να προσδιοριστεί ο τρόπος της σύνδεσης μεταξύ των νησιωτικών πληθυσμών του Αιγαίου και των εκατέρωθεν ηπειρωτικών ακτών, είτε κατά το τροφοσυλλεκτικό είτε κατά το παραγωγικό στάδιο εκφράστηκε πολλές φορές με τρόπο αγωνιώδη από τους ερευνητές. Για παράδειγμα, η πρώτη στο Αιγαίο αποκάλυψη νομάδων της Μεσολιθικής στο σπήλαιο Κύκλωπα τη δεκαετία του ’90 πυροδότησε αμέσως το ερώτημα: πώς έφτασαν στο κέντρο του Αιγαίου; από πού; Παρομοίως και η πρώτη στις Κυκλάδες αποκάλυψη αγροτών στο Σάλιαγκο τη δεκαετία του ’60. Το σκηνικό επαναλαμβάνεται με την πρόσφατη συζήτηση για την απώτερη/τατη Παλαιολιθική που ανευρίσκεται στη Νάξο. Αντίστροφα, οι μη ορατές περίοδοι, όπως η Αρχαιότερη Νεολιθική στις Κυκλάδες, προκαλούν αμηχανία: γιατί; πού πήγαν τότε; Οπωσδήποτε, στο πλαίσιο αυτής της γεωγραφικής ανάγνωσης των νησιωτικών πολιτισμών, κυριαρχεί η έννοια του αποικισμού, οι εκατέρωθεν ηπειρωτικές ακτές συναγωνίζονται μεταξύ τους ως προς την προτεραιότητα της προέλευσης των νησιωτικών πληθυσμών, οι αποστάσεις και οι συγκρίσιμες τυπολογίες παίζουν εξηγητικό ρόλο.
Πιστεύω ότι το μεγάλο πολιτισμικο-γεωγραφικο πλαίσιο που χρησιμοποιούμε είναι περιγραφικό, σχηματικό και επιφανειακό, παρότι παραμένει βασικό. Προτείνω ότι, χωρίς να το απορρίψουμε, μπορούμε, ωστόσο, να διερευνήσουμε πλαίσια κατανόησης του προϊστορικού Αιγαίου. Αυτά θα προκύψουν αν εμβαθύνουμε στην εσωτερική λειτουργία που διέπει τις μικρές νησιωτικές κοινωνίες μέσα από στοχευμένα πεδία κοινωνικής παρουσίας και δράσης, όπως είναι λ.χ. η λατρεία, η τεχνολογία, η σχέση με τοπίο, η συνοχή των ομάδων, η στρατηγική τους κοκ. Τότε ενδεχομένως θα έχουμε δημιουργήσει νέα και πιο ουσιαστικά πλαίσια ανάγνωσης των νησιωτικών «πεδίων δράσης», καθώς και προοπτικές σύγκρισης και σύνθεσής τους στη διάσταση του Αιγαίου.
Χριστίνα Παπούλια (Υποδιευθύντρια Ιρλανδικού Ινστιτούτου Ελληνικών Σπουδών στην Αθήνα, Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια, παν/μιο Κρήτης)
Παλαιολιθικά υδάτινα, παράκτια και καταβυθισμένα τοπία δράσης: Επιστημολογικές και μεθοδολογικές προκλήσεις
Περίπου μισό αιώνα μετά την πρωτοπόρο έρευνα του Α. Σορδίνα στα Ιόνια νησιά και την ανακάλυψη Μηλιακού οψιανού στο Σπήλαιο Φράγχθι, η ενσωμάτωση των νησιών στη συζήτηση της Παλαιολιθικής κατοίκησης του Αιγαιακού χώρου βρίσκεται ακόμα σε πρωτόλειο στάδιο και υπάρχουν σαφείς διαφοροποιήσεις σε σχέση με την Παλαιολιθική έρευνα που συντελείται στον ηπειρωτικό χώρο, ενώ το ερώτημα των δια θαλάσσης μετακινήσεων κατά το Πλειστόκαινο βασίζεται κυρίως σε αποσπασματικά δεδομένα και αμφισβητούμενες ερμηνείες.
Την τελευταία δεκαετία, συστηματικές έρευνες σε νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου έχουν φέρει στο φως ευρήματα που αποδίδονται στην Παλαιολιθική περίοδο, θέτοντας εκ νέου ζητήματα που αφορούν την ιστορία της σχέσης του ανθρώπου με τη θάλασσα. Με αφορμή την αναζωπύρωση της συζήτησης αυτής, η παρούσα ανακοίνωση τοποθετεί το ερευνητικό πλαίσιο στα πρώτα στάδια της ιστορίας του ανθρώπου, για τα οποία η θάλασσα ερμηνεύεται πρωτίστως ως εμπόδιο, οι τυχόν μαρτυρίες ανθρωπογενούς δράσης σε νησιωτικά περιβάλλοντα, όχι μόνο στο Αιγαίο αλλά παγκοσμίως, αντιμετωπίζονται με μεγάλη δυσπιστία, και η κλιματική αλλαγή διαμορφώνει ραγδαία τον παλαιογεωγραφικό καμβά, άλλοτε κατακερματίζοντας το τοπίο σε νησιά και νησίδες και άλλοτε ενώνοντάς το με γέφυρες ξηράς.
Μεθοδολογικά και επιστημολογικά ζητήματα προσέγγισης και ερμηνείας των αρχαιολογικών δεδομένων αποτελούν τον κορμό της ανακοίνωσης μιας και καθορίζουν το αφήγημα της σχέσης του ανθρώπου με τη θάλασσα στο εκάστοτε ερμηνευτικό πλαίσιο, την εκάστοτε εποχή. Μεταξύ άλλων, τονίζεται η ανάγκη επαναξιολόγησης της σημασίας των επιφανειακών ευρημάτων καθώς και των εγγενών προβλημάτων μελέτης και ερμηνείας λίθινων εργαλειακών συνόλων, η ανάγκη κατανόησης των μεταβολών της θαλάσσιας στάθμης και η συμβολή της ανασύστασης των παλαιο-ακτογραμμών και της ενσωμάτωσης νέων μεθοδολογικών τάσεων της παγκόσμιας προϊστορικής έρευνας που αναδεικνύουν την ιδιαίτερη σημασία των καταποντισμένων Πλειστοκαινικών τοπίων της υφαλοκρηπίδας. Τέλος, με αφορμή τόσο τις εκούσιες όσο και τις ακούσιες μετακινήσεις που προτείνεται πως έλαβαν χώρα κατά το Πλειστόκαινο, διατυπώνονται σκέψεις σχετικά με τις – σχεδόν αναπόφευκτες – προκαταλήψεις που διακατέχουν τον μελετητή της απώτατης προϊστορίας, που αν και τείνει να αντιμετωπίζει τον ‘σύγχρονο άνθρωπο’ ως ‘έναν’ αποφεύγοντας παγίδες διαφοροποιήσεων με βάση στερεοτυπικές αντιλήψεις, δύσκολα ξεφεύγει από το ‘σύνδρομο ανωτερότητας του σύγχρονου ανθρώπου’ (sensu Villa & Roebroeks 2014) που, στην προκειμένη περίπτωση, στη θέση του ‘άλλου’ τοποθετεί τα προγενέστερα του σύγχρονου ανθρώπου είδη, όπως ο άνθρωπος του Νεάντερταλ ή ο Homo erectus.
Δημήτρης Μάτσας (Αρχαιολόγος, Αρχαιολογικό Μουσείο Σαμοθράκης, ΥΠΠΟΑ)
Η μετάβαση στη Νεολιθική στα νησιά του ΒΑ Αιγαίου
Τα νησιά του ΒΑ Αιγαίου αποτελούν δύο ομάδες, η πρώτη (Ίμβρος, Τένεδος, Λήμνος και Άγιος Ευστράτιος) από τις οποίες, τα νησιά του Ελλησπόντου, εκτός από την Τένεδο, ανήκει στην ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα του Ελλησπόντου, ενώ η Θάσος μαζί με τη Σαμοθράκη κάθονται στην πλατιά υφαλοκρηπίδα της Θρακικής παραλίας. Οι δύο ομάδες μαζί με τις απέναντι ηπειρωτικές ακτές δημιουργούν ένα νησιώτικο τοπίο με ενιαία χαρακτηριστικά. Η πρόσφατη τεκμηρίωση της πρώιμης ναυτικής δραστηριότητας στο Αιγαίο είχε ως αποτέλεσμα την αποσύνδεση της έναρξης της ναυσιπλοΐας από τη Νεολιθική μετάβαση και τον λεγόμενο ‘αποικισμό’ που σχετίζεται με την τελευταία, και τη σύνδεσή της με την ώθηση της Νεότερης Δρυάδας (ca. 10.800 – 9.600 cal BC). Η επιμέρους αναφορά στα νησιά Ίμβρο, Λήμνο, Θάσο και Σαμοθράκη που ακολουθεί, όπου υπάρχουν τα στοιχεία που μας ενδιαφέρουν, περιλαμβάνει πληροφορίες που χαρακτηρίζουν τη δυναμική ενός νεολιθικού Landscape of Action.
Στην Ίμβρο τα πρωιμότερα ευρήματα χρονολογούνται στη Μέση Παλαιολιθική, ενώ επί-παλαιολιθικά / μεσολιθικά εργαλεία αποκρουσμένου λίθου δείχνουν πιθανά έναν αυτόχθονο πληθυσμό. Η στρωματογραφική ανασκαφή στη θέση Uğurlu τοποθέτησε την αρχή του οικισμού στην Προκεραμική ή Αρχική Νεολιθική (φάση VI: μέσα της 7ης χιλιετίας π.Χ.). Η κεραμική της φάσης IV χαρακτηρίζεται από χειροποίητες, με στιλπνή στίλβωση, λεπτά τοιχώματα και κόκκινο επίχρισμα μαύρες κατηγορίες. Οι κάτοικοι ήταν γεωργοί που εισήγαγαν εξημερωμένα πρόβατα, κατσίκια, βοοειδή και χοίρους στο νησί, ενώ ανάμεσα στα φυτικά κατάλοιπα αναγνωρίστηκαν Triticum monococcum, Hordeum vulgare, Pisum sativum L. Στη φάση V τεκμηριώνονται ταξίδια μικρής και μεσαίας εμβέλειας στο τέλος της 7ης χιλιετίας cal BC.
Η επί-παλαιολιθική θέση του Ούριακου στη Λήμνο έδωσε στοιχεία για κυνηγούς-συλλέκτες στη διάρκεια της περιόδου της Νεότερης Δρυάδας (ca. 10.800-9.600 cal BC). Η λιθοτεχνία έχει ανατολικομεσογειακό χαρακτήρα (σπηλιά Öküzini). Η πρώτη κατοίκηση και των δύο σημαντικών οικισμών της Λήμνου, της Πολιόχνης και της Μύρινας, τοποθετείται κατά την Τελική Νεολιθική(;).
Όσο αφορά την προϊστορία της Θάσου, με εξαίρεση το ορυχείο ώχρας στη θέση Τζίνες, που χρονολογείται στην Ανώτερη Παλαιολιθική, δεν είναι γνωστές στο νησί θέσεις πρωιμότερες του τέλους της Μέσης ή των αρχών της Νεότερης Νεολιθικής. Ο οικισμός στα Λιμενάρια χρονολογείται κυρίως στην 6η, στο τελευταίο τέταρτο της 5ης και στο πρώτο τέταρτο της 4ης χιλιετίας π.Χ.· Ένας μεταγενέστερος νεολιθικός οικισμός βρίσκεται στο Καστρί, πάνω σε ένα οχυρό βραχώδες έξαρμα. Η γεωμορφολογική έρευνα έδειξε ότι στην περιοχή του προϊστορικού οικισμού στη θέση Μικρό Βουνί, του αρχαιότερου μέχρι σήμερα γνωστού στη Σαμοθράκη, εντοπίζεται μία δυσαρμονία των χρονολογικών δεδομένων σε σχέση με τις γνωστές καμπύλες της στάθμης της θάλασσας στο βόρειο Αιγαίο που προφανώς οφείλεται σε τεκτονικά αίτια, όπου η οροσειρά Σάος του νησιού αποτελεί το κλειδί της εξέλιξης. Η ανασκαφή των νεολιθικών επιχώσεων είχε στρωματογραφικό χαρακτήρα. Διακρίθηκαν τρεις κύριες οικιστικές φάσεις (ΜΒ Ι, ΜΒ ΙΙ και ΜΒ ΙΙΙ), οι οποίες χρονολογούνται από τα μέσα της 6ης μέχρι τις αρχές της 4ης χιλιετίας π.Χ. Η φάση ΜΒ Ι τοποθετείται στη Νεότερη Νεολιθική Ι, οι δύο επόμενες στη Νεότερη Νεολιθική ΙΙ. Με βάση τα παραπάνω, η έρευνα για τη νεολιθική μετάβαση στο ΒΑ Αιγαίο επικεντρώθηκε μέχρι σήμερα στη διερεύνηση τοπικών ακολουθιών, οι οποίες ωστόσο επιβεβαιώνουν ως ένα βαθμό τη σχέση τους με την ευρύτερη προϊστορική εξέλιξη της περιοχής. Πάντως, το προφανές σήμερα είναι η συνέχιση της μεσολιθικής κινητικότητας στη διάρκεια της μετάβασης στη Νεολιθική και μετά, η οποία ευνόησε την επικοινωνία τόσο στο εσωτερικό περιοχών, όπως το ΒΑ Αιγαίο, όσο και περιοχών μεταξύ τους μέσω δικτύων ανταλλαγών αγαθών και πληροφόρησης.
Μερκούριος Γεωργιάδης (Μεταδιδακτορικός Ερευνητής, Εθνικό και Καποδιστριακό παν/μιο Αθηνών)
Η Δωδεκάνησος κατά τη Νεολιθική Περίοδο
Η θεωρητική προσέγγιση των νησιών άλλαξε με την αναγνώριση της ιδιαιτερότητας του νησιωτικού τοπίου ήδη από την δεκαετία του 1970. Έκτοτε η νησιωτική αρχαιολογία έχει μετεξελιχθεί, παρακολουθώντας τις ευρύτερες αλλαγές της αρχαιολογικής σκέψης και ερμηνείας, και εμπλουτισθεί με μελέτες από διάφορες νησιωτικές περιοχές. Με αυτόν τον τρόπο έχουν προκύψει κοινά ζητούμενα αναφορικά με τη σύνδεση και τον απομονωτισμό. Η προσθήκη των τοπίων δράσης προσφέρει ένα ακόμα αναλυτικό εργαλείο για την κατανόηση των νησιών κατά την προϊστορία. Η παρούσα ομιλία θα προσπαθήσει να προσεγγίσει αυτά τα ερωτήματα, επικεντρώνοντας την ανάλυση της στα Νεολιθικά Δωδεκάνησα. Η νεολιθικοποίηση των νησιών οδήγησε σε συγκεκριμένες επιλογές ως προς τα χαρακτηριστικά των τοποθεσιών που διέθεταν οι νέοι οικισμοί. Η ανάλυση τους είναι ικανές να καταδείξουν πτυχές της οικονομικής και κοινωνικής διάρθρωσης των συγκεκριμένων κοινοτήτων. Σε αυτό το πλαίσιο, η ευρύτερη εκμετάλλευση του τοπίου και των πηγών του από τους νεολιθικούς πληθυσμούς θα προσδώσει περισσότερα δεδομένα στην έρευνα. Πέρα από την παρουσιάση της κεραμικής και των αναγκών που κάλυπτε θα υπάρξει συζήτηση ως προς την τοπική κατανάλωση χονδροειδών και λεπτών λίθινων εργαλείων. Η ανάλυση τους σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα συνευρήματα θα προσφέρουν μία ισχυρή εικόνα για τα νεολιθικά τοπία δράσης. Με αυτόν τον τρόπο θα διαφανούν οι τοπικές δραστηριότητες, οι σχέσεις μεταξύ των κοινοτήτων, η εκμεταλλευση των τοπικών πηγών, ο χαρακτήρας της οικονομίας, η εισαγωγή επείσακτων υλικών, και ο ρόλος των ανταλλαγών σε τοπικό και διανησιωτικό επίπεδο. Μία συνολική θεώρηση των στοιχείων που διαθέτουμε από τη Νεολιθική Δωδεκάνησο θα προσφέρει μία νέα ματιά σε θέματα θεωρητικής προσέγγισης και ερμηνείας της νησιωτικής αρχαιολογίας στο Αιγαίο.
Αρετή Πεντεδέκα (Επιστημονική Συνεργάτιδα, OREA Institute für Orientalische und Europäische Archäologie, Österreichische Akademie der Wissenschaften)
Άνθρωποι, χερσαία και θαλάσσια τοπία δράσης κατά τη Νεολιθική περίοδο στα νησιά του Ιονίου
Η μελέτη της προϊστορίας στον Ελλαδικό χώρο έχει κοινή αρχή στην ηρωική εποχή της αρχαιολογίας του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα. Στο πλαίσιο αυτό τα νησιά του Ιονίου τράβηξαν την προσοχή των περιηγητών που εστίασαν το ενδιαφέρον τους στην αναζήτηση της ομηρικής Ιθάκης. Η αδυναμία εντοπισμού και ταύτισης των ομηρικών θέσεων καθήλωσε σε μεγάλο βαθμό την αρχαιολογική οπτική σε ένα αντιεπιστημονικό επίπεδο, ενώ ο χώρος του Ιονίου παρέμεινε περιφερειακός στην ανάπτυξη της προϊστορικής αρχαιολογίας καθ' όλη τη διάρκεια του 20ου αι. Σε αντίθεση με τις προγενέστερες και μεταγενέστερες της Νεολιθικής προϊστορικές περιόδους, για τις οποίες τα δεδομένα πρόσφατων ερευνών έχουν εμπλουτίσει σημαντικά τις γνώσεις μας, η Νεολιθική περίοδος στα νησιά του Ιονίου εμφανίζει χαμηλή ορατότητα και σποραδική μόνο εμφάνιση. Η παρούσα ανακοίνωση αποτελεί μια συνθετική παρουσίαση των έως τώρα δεδομένων για τη Νεολιθική κατοίκηση στα Επτάνησα, και μια ερμηνευτική προσέγγιση των δραστηριοτήτων των νεολιθικών ανθρώπων στο νησιωτικό σύμπλεγμα του Ιονίου και στη γειτνιάζουσα ηπειρωτική χώρα.
Κατερίνα Παπαγιάννη (Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια, AASPE-UMR 7209 du CNRS, Muséum National d’Histoire Naturelle, Paris, France)
Οι πανίδες του Αιγαίου και ο άνθρωπος: ζητήματα εξαφάνισης ενδειμικών και εισαγωγής νέων ειδών κατά τη μετάβαση Πλειστόκαινου-Ολόκαινου
Η ανακοίνωση εξετάζει το ζήτημα της επέμβασης του ανθρώπου στη βιοποικιλότητα των θηλαστικών του νησιωτικού Αιγαίου κατά το τέλος του Πλειστοκαίνου και την αρχή του Ολοκαίνου με έμφαση στην αυγή της Νεολιθικής Περιόδου. Στα νησιωτικά περιβάλλοντα αναπτύσσονται πανίδες ενδημικών θηλαστικών, διαφορετικών από τις πανίδες της ηπειρωτικής χώρας. Οι λόγοι εξαφάνισης τέτοιων πανίδων στην αρχή του Ολοκαίνου ενίοτε συνδέονται και με την ανθρώπινη δράση, όπως παρατηρείται σε νησιά εντός κι εκτός Μεσογείου. Για την ανακοίνωση θα χρησιμοποιηθεί ως παράδειγμα εργασίας η ανατροπή της κρητικής πανίδας χερσαίων θηλαστικών και οι ερμηνείες της. Παράλληλα θα αξιοποιηθούν τα υπάρχοντα ζωοαρχαιολογικά δεδομένα από θέσεις άλλων νησιών του Αιγαίου για να συνεκτιμηθεί το εύρος της ανθρώπινης επέμβασης στη βιοποικιλότητα κατά τη Νεολιθική περίοδο κατ’ αντιδιαστολή με την εκμετάλλευση ενδημικών (;) πανίδων κατά τη Μεσολιθική και Παλαιολιθική περίοδο. Θα θιγούν ζητήματα συλλογής και μελέτης οστών ζώων και ενσωμάτωσης της ζωοαρχαιολογικής προσέγγισης στον προβληματισμό της νησιωτικής αρχαιολογίας.
Τίτλοι συνεδριών
- Αρχαιολογικοί Παράδεισοι: Zήσε τον αρχαιολογικό σου μύθο στην Ελλάδα!
- Πολιτικές και αισθητικές χαρτογραφήσεις της Μεσογείου στη σύγχρονη συνθήκη.
- Αιγιάλειος. Παράκτιες Αλιευτικές, Αλατοπηγικές και Μεταποιητικές Βιοτεχνικές Δραστηριότητες από την Αρχαιότητα μέχρι Σήμερα.
- Ανασυνθέτοντας τα νησιωτικά «τοπία δράσης» στο Αιγαίο. Η Εποχή του Λίθου.
- Διαχείριση Ενάλιων Αρχαιολογικών Χώρων. Μια Δύσκολη Υπόθεση στην Προσπάθεια Ανάδειξης της Ενάλιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
- «Αναζητώντας την Χαμένη Ατλαντίδα». Η Εικόνα του Κοινού για τις Ενάλιες Αρχαιότητες.
- Η Θάλασσα ως «Θανατοπεδίο».
- Αρχαιολογία των Μέσων.
- Οι Μικρασιάτες Πρόσφυγες και η Θάλασσα.
- Ναυτικός Αθλητισμός - Ναυτικές Αθλητικές Εγκαταστάσεις. Από τα Προφανή των Αρχείων στα Αφανή της Μνήμης.
- Τοπικά Ενθύμια: Παρελθόν, Παρόν και Μέλλον.
- Πνοές ανέμων κινούν καράβια (επίσκεψη-συζήτηση στην έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Βόλου).