ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ – ΒΟΛΟΣ 2019
«Ιστορίες και η θέαση του “άλλου”». Ένα βιωματικό ταξίδι μνήμης στον Παγασητικό κόλπο
…μια ιδέα της εικαστικού Μαρίας Ανδρομάχης Χατζηνικολάου
Ο Παγασητικός κόλπος, κλειστός και σχετικά αβαθής, αγκαλιάζεται από το βουνό του Πηλίου και ορίζεται από το μεγάλο λιμάνι, τον Βόλο, στον μυχό του κόλπου. Αυτή η ήρεμη θάλασσα, προστατευμένη από τη στεριά, έγινε θέατρο πολλών μύθων και ιστορικών εξελίξεων από την αρχαιότητα έως σήμερα. Τα χωριά του Πηλίου και η πόλη του Βόλου ατενίζουν τη θάλασσα από μακριά. Το θαλάσσιο ταξίδι στον Παγασητικό δίνει την ευκαιρία για μια αντίθετη θέαση. Από τη θάλασσα αντικρίζουμε τη γη των ανθρώπων από απόσταση, παρατηρούμε τα χωριά, το βουνό, τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις, τις ξέρες: όλα τα σημάδια της ανθρώπινης δράσης στο πέρασμα διαφορετικών εποχών. Όπως ατενίζουμε τη γη από απόσταση, έτσι θα προσεγγίσουμε τις ζωές των άλλων ανθρώπων μέσα από την απόσταση του χρόνου. Η θάλασσα μας φέρνει τους ήχους από τις φωνές, λίγο μακριά – λίγο κοντά μας, κι εμείς αφουγκραζόμαστε.
Ο άνθρωπος κι η θάλασσα σε μια συμβιωτική σχέση στο πέρασμα του χρόνου αποτελούν το θέμα του ταξιδιού μας. Ιστορίες ανθρώπων που έζησαν πλάι στη θάλασσα διασταυρώνονται, σπαράγματα της ανθρώπινης εμπειρίας μεταφέρονται.
Η πρώτη εμπειρία με το υγρό στοιχείο, όταν το παιδί που ζει πλάι στη θάλασσα μαθαίνει να κολυμπά και σκαρφίζεται παιχνίδια που ενώνουν τη γη και το νερό. Τα τσίγκινα τενεκεδάκια γίνονται καραβάκια από τα παιδικά χέρια και ταξιδεύουν στην επιφάνεια της θάλασσας: το πρώτο ταξίδι. Θα ακολουθήσουν πολλά άλλα ταξίδια. Τα τσίγκινα καραβάκια θα δώσουν τη θέση τους στα καΐκια. Παρακολουθώντας το κτίσιμό του από το σκαρί, το καΐκι είναι παιδί του ψαρά, το προσέχει, το νοιάζεται, είναι η ζωή του, σύντροφος στον αγώνα της επιβίωσης. Με το καΐκι θα ανακαλύψει τα μυστικά της θάλασσας, τον κόσμο που ζει κάτω από την επιφάνεια του νερού. Τα υπόγεια λιβάδια, πλούσια σε τροφή, συντηρούν ένα πλούσιο θαλάσσιο οικοσύστημα με πολλά είδη ψαριών και μαλακίων. Ο άνθρωπος θα μάθει να ξεχωρίζει τα ψάρια του Παγασητικού, να εκτιμά την τροφή που του προσφέρουν. Στην τέχνη του ψαρέματος θα συγκεντρώσει τη φροντίδα του ο ναυτικός. Καθετή, τσαπαρί, συρτή, παραγάδι, πεζόβολο. Θα μάθει να επινοεί διαφορετικούς τρόπους για να ψαρέψει διαφορετικά ψάρια, σε διαφορετικές καιρικές συνθήκες, σε διαφορετικούς τόπους και διαφορετικά βάθη.
Η ζωή στη στεριά και η ζωή στη θάλασσα ενώνονται. Στη θάλασσα ο ναυτικός θα μάθει τα πρώτα νέα της γέννησης του παιδιού του, όταν οι φωνές από τη στεριά θα φτάσουν στ’ αυτιά του: «Μήτσο, έκανες γιο!». Στη θάλασσα θα ακούσει τις μουσικές της στεριάς, όταν ένα βιολί θα σκίσει την ησυχία της νύχτας την ώρα του βραδινού ψαρέματος. Στη θάλασσα θα ονειρευτεί όταν τα μόνα φώτα που φωτίζουν το σκότος είναι αυτά των αστεριών – μόνος μαζί με το λίκνισμα της βάρκας πάνω στο νερό. Μέσω της θάλασσας θα μεταφέρει από μακρινούς τόπους τα υλικά που του χρειάζονται για να χτίσει καΐκια και σπίτια. Στη θάλασσα θα κινδυνέψει όταν η μπουνάτσα γυρίσει σε φουρτούνα κι εκεί θα μάθει να διαβάζει τα σημάδια της φύσης για να προλάβει τον καιρό. Κι η θάλασσα θα χωρίσει οικογένειες, όταν ο ναυτικός ταξιδεύει μακριά κι η γυναίκα στη στεριά περιμένει το γράμμα που θα της φέρει τα νέα του.
Κι ύστερα, η θάλασσα βάζει το όριο και τον αποκλεισμό για χιλιάδες γυναίκες που μεταφέρονται στο μικρό νησί Τρίκερι τις μέρες του πιο μισητού πολέμου, του εμφυλίου. Η θάλασσα θα μεταφέρει εκεί τις καραβιές των γυναικών που εκτοπίζονται για τις πολιτικές τους απόψεις ή για τις απόψεις των δικών τους, που περιμένουν το γράμμα ή το δέμα των αγαπημένων από την απέναντι στεριά και –με τα μικρά τους παιδιά πολλές από αυτές– παλεύουν να επιβιώσουν με αξιοπρέπεια. Φεύγοντας από το νησί, θα μας χαιρετήσουν με τον δικό τους τρόπο υπενθυμίζοντάς μας: «Μη μας ξεχνάτε, κάποτε ήμασταν εδώ».
Το ταξίδι στο νερό, το ταξίδι στο χρόνο δένει το σήμερα με το χθες και μας καλεί να ενώσουμε τα βιώματά μας με τις ιστορίες ανθρώπων με τους οποίους δεν συναντηθήκαμε ποτέ, ακούμε ωστόσο τις φωνές τους. Τι λένε σε εμάς αυτές οι ιστορίες; Τι λέει σε εμάς αυτό το ταξίδι; Πόσα παιχνίδια οικειότητας μπορούμε να παίξουμε με το χθες; Και πόσο μπορούμε να ξετυλίξουμε το νήμα της αφήγησης συνεχίζοντας με τη δική μας φωνή τις ιστορίες των άλλων;
Ιουλία Πεντάζου
ιστορικός
Το project αποτελείται από δύο μέρη:
Α΄ μέρος, Το βιωματικό ταξίδι
Με αφορμή τους «Αρχαιολογικούς Διαλόγους 2019», με θέμα «ΘαλασσοΓεωγραφίες: Ρότες, Ροές, Δίκτυα», η ομάδα artspirators+συνεργάτες πραγματοποίησαν αυτό το πρωτότυπο project, ένα βιωματικό ταξίδι μνήμης στον Παγασητικό κόλπο με ιστιοπλοϊκά σκάφη.
Σκοπός του ταξιδιού αυτού ήταν ο εμπλουτισμός της συλλογικής μνήμης με ιστορίες, βιώματα και μνήμες άλλων ανθρώπων (μνήμες του «άλλου»), που μέχρι τώρα δεν έχουν διασταυρωθεί, στη ροή ενός πραγματικού ταξιδιού μέσα στη θάλασσα του τόπου μας, από τον Βόλο μέχρι το νησί Παλαιό Τρίκερι και πάλι πίσω στον Βόλο.
Στη διάρκεια του πλου μοιραστήκαμε ηχογραφημένες μαρτυρίες ανθρώπων από διαφορετικά μέρη του Παγασητικού, συνδυασμένες με προσωπικές αναφορές, μνήμες, φωτογραφίες, αρχειακά τεκμήρια, «ίχνη» και μικρές δράσεις. Η θάλασσα ήταν αυτή που μας συνέδεσε νοητά και κυριολεκτικά. Η θάλασσα ως εργασία, εμπόριο, ταξίδι, ψυχαγωγία, ξενιτιά, τιμωρία, καθαρμός …
Β΄ μέρος, Η παρουσίαση του project στο πλαίσιο του συνεδρίου “Αρχαιολογικοί Διάλογοι 2019”, με οπτικοακουστική εγκατάσταση σε ιστιοπλοϊκά σκάφη
Στις 30 Μαΐου δύο σκάφη θα είναι αγκυροβολημένα στην παραλία, έξω από το κτίριο Παπαστράτου και θα υπάρχει οπτικοακουστική εγκατάσταση με την εμπειρία και την έρευνα όλου αυτού του βιωματικού ταξιδιού.
Διάρκεια λειτουργίας του έργου: Πέμπτη 30/5, 21.30 έως 23.30
Με την υποστήριξη των “Αρχαιολογικών Διαλόγων 2019”
Για την πραγματοποίηση του project συνεργάστηκαν οι:
Ομάδα artspirators, που αποτελείται από τους:
Μαρία- Ανδρομάχη Χατζηνικολάου, εικαστικός καλλιτέχνης - ερευνήτρια,
Ιδέα και γενική καλλιτεχνική επιμέλεια του project, συλλογή και μοντάζ ηχητικού υλικού
Σπύρο Τσαλαπάτα, μηχανικό υπολογιστών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας,
επιμέλεια και υποστήριξη σε θέματα τεχνολογίας, μοντάζ ηχητικού υλικού
Ράνια Αρμάγου, οργάνωση παραγωγής του project, γραφιστικά
www.artspirators.com
Συνεργαζόμενα μέλη:
Ιουλία Πεντάζου, ιστορικός Παν. Θεσσαλίας,
εισαγωγικό κείμενο, σχεδιασμός σεναρίου ηχητικών μαρτυριών
Αγγελική Νικολάου, φιλόλογος, θεατρολόγος, αρχειονόμος ΓΑΚ,
επιλογή-επιμέλεια αρχειακών τεκμηρίων και κειμένων δράσης στο νησί Τρίκερι
Μάγδα Κουμπαρέλου, ιστορικός τέχνης,
επιμέλεια κειμένων τέχνης, βοήθεια στο σχεδιασμό, εμψύχωση
Φορείς που βοήθησαν: ΓΑΚ Μαγνησίας ΟΠΙΒΟ (Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Βόλου)
Ευχαριστούμε ιδιαίτερα την καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κ. Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν για τη διευκόλυνση στη χρήση του Αρχείου Οπτικοακουστικών Μαρτυριών ΙΑΚΑ, καθώς και την προϊσταμένη των ΓΑΚ Μαγνησίας κ. Αννίτα Πρασσά για τη διευκόλυνση στην πρόσβαση του αρχειακού υλικού της υπηρεσίας.
Καλλιτεχνικές δράσεις
- Θάλασσα – που – Χωρίζει… Θάλασσα # που # Ενώνει…: Στα Ίχνη των Ανθρώπων και των Πολιτισμών της Μεσογείου, στα Χρόνια τα Παλιά και Σήμερα.
- Πολιτικές και αισθητικές χαρτογραφήσεις της Μεσογείου στη σύγχρονη συνθήκη.
- Ακτή – Ο Άβακας της Φύσης.
- «Ιστορίες και η θέαση του “άλλου”». Ένα βιωματικό ταξίδι μνήμης στον Παγασητικό κόλπο.
- Πόλεις χτισμένες στο νερό. Τοπολογία Παραθαλάσσιων Αστεακών Ονείρων.